Türkler müslüman olduktan sonra Türk ilinde kuvvetli bir taşav-yuf cereyanı doğdu. Türk tasavvufunun en kuvvetli şahsiyeti de (Ah-medi Yesevi) dir. Bu büyük adamla beraber, islâin âleminde tasavvuf cereyanı kuvvetlendi. Bunlar arasında (Horasanlı Beyazıdı Bistami), (Hallacı Mansur), (Güneydi Bağdadi), (imam Gazaji), (Sahabettin Süherverdi) tasavvufa ait pek değerli eserler meydana getirdiler. Bu zatlara bir çok müridler inandılar. Bu âlimlerin şeyhlere intisapları vardı. Devirlerinin hükümdarları da şeyhleri koruyarak onlara dergâh¬lar yaptırmışlardır Bilhassa Türk ilinde yeni içtimaî zümreler meyda¬na gelmekte idi. Horasan ili tasavvuf cereyanının önemli merkezlerinden biri oldu Horasan'da bir çok şeyhler doğdu. Fakat Türk tasavvuf tarihinde büyük şöhret kazanan (Şeyh Ahmed Yesevi) olmuştur,
Ahmed Yesevi; Doğu Türkistanı'nın Sayram kasabasında dünyaya geldi. Babası (Şeyh ibrahim) annesi de (Ayşe Hatun) dur. Babası son¬radan Yesi kasabasına yerleşti. Yesî Oğuz Han'ın hükümet merkezi ol¬mak hasebile meşhurdur. Bugün bu şehre (Türkistan) adı verilmiştir. Şeyh Ahmed bu kasaba dolayısile (Yesevi) lâkabını almıştır. Ahmed büyüdüğü zaman (Arslan Baba) adında bir Türk şeyhi ile tanıştı. Ahmed ilk tahsilini Yesi'de yaptıktan sonra Buhara'ya gitti. O devirde Buhara ilk müslüman Türk devletlerinden Karahanlılann hâkimiyeti altında bulunuyordu. Bu şehirde büyük âlimler medreselerde binlerce talebeye ders vermekte idiler. Ahmed Yesevi mutasavvıflardan (Şeyh Yusuf Hemedanî) ye intisap ederek ondan feyzaldı. Ahmed Yesevi bu şeyhe sülük ederek tasavvufu öğrendi. Şeyh Yusuf Hemedanî'nin hali¬fesi sıfatını kazandıktan sonra tüccar olarak Yesi'ye geldi. Kısa bir zamanda Türk ilinde binlerce mürid etrafında toplandı. Bütün müridleri Türkmen olan Ahmed Yesevi, bunlara tarikatını anlatmak için türkçe ahlaki ve tasavvufî şiirler yazdı. En değerli eseri (Divanı Hikmet) tir. Dergâhında müridlerine tasavvufu talim etti. Maveraünnehir, Horasan illerine yayıldı. Müridlerinin sayısı dokuz bini bulmuştu. Ahmed Yesevi tasavvufta eşsiz bir şahsiyet oldu. Maişetini kaşık ve kepçe satmakla temine etmekte idi. Şeyhi çekemiyehler, onun dergâhına başları örtüsüz kadınlar devam ederek erkeklerle beraber zikrettiklerini etrafa yaydılar, üç yaşına gelince: dergâhının bir tarafına üç metre derinliğinde bir Hazreti Muhammed 63 yaşında vefat ettiği için, Âhmed Yesevi de altmış üç yaşna gelince: dergâhının bir tarafına üç metre derinliğinde bir çilehane yaptırdı. Buraya bir de kuyu gibi bir mezar yaptırdı, Ahmed Yesevi bu mezara girerek Hak ile hak oldu. Nihayet 120 yaşında iken vefat etti. Ahmed Yesevi'nin mezarını (Timurlenk) yaptırmıştır. Ay¬rıca bir de cami inşa ettirdi.
Ahmed yesevi tarikatini şeriatla mezcetmiştir. Ağır başlı, muhake¬mesi yerinde bir Türk mutasavvıfıdır. Müridleri hakkında bir çok men-kabaler uydurmuşlardır. Kerametlerinden bahsetmektedirler... Ahmed Yesevi'nin ibrahim adlı bir oğlu v(Gevher Şehnaz) adında bir kızı dünyaya gelmiştir. Ahmed Yesevi'nin şöhreti hâlâ Türk illerinde yaşamaktadır. Ahmed Yesevi sağlığında halifelerini her tarafa göndermişti, ilk halifesi Arslan Baba'nın oğlu (Mansur ata) dır. Bundan sonra (Abdul-melik ata), daha sonra {Taç Hoca) dır. Bu zat meşhur Zengi ata'mn babasıdır. Bunlardan sonra Türk mutasavvıflarmdan Yesevi'nin halife¬lerinden Harzemli (Said ata), (Süleyman Hakim ata) gelmiştir, Türk¬ler arasında en büyük şöhret alan Süleyman Hakim ata'dır. Anadolu'da Yesevi tarikatine mensup mutasavvıflar da şunlardırl Avşar Baba, Pir Dede, Akyazılı, Kademli Sultan Baba, Geyikli Baba ve Abdal Musa'dır, istanbul'da (Horoz Dede) dir. Bir de (Emir Çin Osman) meşhurdur. Hacı Bektaşi Veli'yi Anadolu'ya gönderen (Lokman Frende) dir. Bu zat Ahmed Yesevi'nin halifelerinden idi. Bunlardan başka bir de (Sarı Saltık) vardır. Bu zat Dobrica'ya giderek Yesevilik tarikatını yaymıştır. Kıpçak iline yeseviliği yayan da (Şeyh Baba) dır. Bilhassa Cengiz isti¬lâsı üzerine Türk illerindeki bir çok yesevi tarikati dervişleri Anadolu'ya hicret etmişlerdi.
Ahmed Yesevi, Yeseviyye tarikatının kurucusudur. Kendisi de bu ta¬rikatın şeyhidir. Her tarikatta olduğu gibi, bu tarikatın da âyin ve mera-simleri mevcuttur. Bu tarikat tasavvuf esaslarına dayanmakla beraber hususiyetleri vardır. Yesevi tarikatının on âdabı bulunmaktadır. Onlar da şanlardır:
1 — Şfeyhe mutlak surette teslimiyet;
2 — Tarikatın işaret ve rumuzlarını anlayabilmek kudretine sahip olmak;
3 — Şeyhin her söz ve efaline itaat etmek;
4 — Şeyhin hizmetlerini güler bir yüzle yapıp şeyhin gönlünü almak;
5 — Sözünde doğru olmak ve şeyhin itimadını kazanmak;
6 — Ahde vefa ve biata inanmak;
7 — Mürid inal ve mülkünü şeyhe vermeğe razı olması;
8 — Ser verip sır vermemek;
9 — Şeyhin bütün öğüt ve vaazlarına inanıp,bunlara riâyet etmesi;
10 — Allâha vasJ. olmak için, şeyh yohında canını ve başını vermeye hazır olmak.
Mürid dostuna dost, düşmanma düşman olmak, şeyhin evinde bir köle gibi çalışmak lâzımdır. İşte yeseviliğin on şartı bunlardır. Bunlara, kayıtsız ve şartsız riayet ve itaat eden, yesevi olabilirlerdi. Yesevi tari¬katın felsefî yolu da altıdır..
1 — Marifeti Hak,
2 — Mutlak Sehavet,
3 — Sıdkı Muhik,
4 — Yakını Mustağrak,
5 — Tevekkülü Rızk,
6 — Tefekkürü Müdekkik
gibi tasavvufa dayanan hasletlere sahip olmaktır, ayrıca şeyhlik içinde altı esas vardır.
1 — îlmi dini yakin,
2 — Hilmi mübini Metin,
3 — Sabrı Cemil,
4 — Rizai Celil,
5 — Ihlası Halil,
6 — Kurbi Cezildir.
Yesevilikte şeyhlik, makamına yükselebilmek için yetmiş ilmi okumak ve yetmiş makama geçmek lâzımdır. Bu ilimleri öğrenmek içinde kırk dört makamı tahsil etmek ve sekiz makamda karar kılmak lüzumu vardır. Bunlar da:
1 — Tövbekarlar makamı,
2 — Alimler makamı,
3 — Zahidler makamı,
•i — Sabirler makamı,
4 — Salirler makamı,
5 — Raziler makamı,
6 —r Şakirdler makamı,
7 —• Muhibler makamı,
8 — Arifler makamı
gibi makamlardır. Aynca Yesevi tarikatının altı vacibi, altı da sünneti vardır.
0 yorum:
Yorum Gönder