0 Şeyh Nedir ? Ne Anlama Gelir ?

Bütün tarikatların reislerine (Şeyh) unvanı verilmiştir. Şeyh, lügat mânasına ihtiyar, yaşlı ve koca demektir. Dergâhların en yaşlısı ve en bilgilisi şeyhlerdir. Şeyhler tarikatlar tarihinde muhtelif menşelerde» gelmektedir. Din ve tasavvuf perdesine bürünerek müridlerine baş olan şeyhler olduğu gibi, dinî bu mahiyet taşıyarak sosyal, doktrine sahip olanlara da şeyh denilmiştir. Meselâ Hatmilerin başı (Hasan Sabah) a (Şeyh Ekber) denildiği gibi, siyasî bir hüviyet taşıyan gülerin başı (Şahismail) de şeyhtir. Sosyal doktrin sahibi (Bedreddîn Simavi) de bir şeyhtir. Yalnız Türkmen kızılbaşları şeyhlerine (Seyid), bektaşiler de (Baba) adım vermişlerdir. Şeyhlik ya tarikat kuruculuğu ile başlar, yahut kurulmuş tarikatlarda babadan oğula verasetle intikal eder. Şeyhlikte (Bel oğlu) ve (Yol oğlu) evlâtl ğı vardır. Yol oğullarına (Nefes evlâdı) denilmektedir. Hacı Bektaşi Veli (Kadıncık Anaya) nefes ettiğinden, bu hatunun oğlu bektaşilerin Yol oğlu olmuştur. Tarikat pirleri içinde (Velilik) mertebesine erişmiş büyük şahsiyetler vardır. Bilhassa tarikat pirlerinden (Mevlâna Celâleddin Rumî), (Hacı Bektaşi Velî),(Hacı Bayramı Velî), (Şabanı Velî) gibi. Bunlar tasavvuf ehlidir. Bu şahsiyetler derunî hayata rehberlik etmiş, ilâhî aşka hayatlarını feda etmişlerdir.   

Tarikat pirlerinden velî olanlar: Uç mertebeden geçmişlerdir.;

1 — Aynel-yakîn,
2 — İlmel-yakin,
3 — Hakkel-yakin.

1 — Aynel-yâkin: Ulûhiyeti müşahede ile anlama  yoludur. Alemi Mmatı temaşa edip, âlemlerin rabbi olan Tanrının azametini idrâk etmektir. Reyül-ayn varılan mertebedir.

2 -İlmel-yakin: Aklî delil ile, Ulûhiyeti ilmî bir şekilde idrâk etmek yoludur.insana zekâsının kudretile Tanrıya yaklaşmaktır. Akıl   ile,  ilmin hakikati bulmaktır,

3 — Hakkel-yakin: Zikr ile riyazet ile Hakka ulaşmak yoludur. Nef-ve ruhun terbiyesile Hakkın nuruna varmaktır. Cenabı Hakkın sıfatlarından birisi kalbde belirmiştir. Cezbe ile Hakkel-yakine erişilebilir. atte ahlâk ile halikin sevgisi toplanır,

Hakkel-yakin Ezel bezminden bir nurdur. Bu zaman bu zat hak ile hak olur. Bu anda bu zat olur ki, bu (Velilik) mertebesidir. Bu pek az şeyhe nasib olmuştur.bu zatların çoğu tasavvufa dayanan bir tarikat kurarlar. Bu mertebelere erişmemiş şeyhler de ilmen ve ahlâkan yüksek sah-Şeyhler, terbiye ve irşad ile meşgul olurlar. Terbiyeden gaye leki kötü huyları gidermektir. Şeyhin irşatlarile nefis terbiye edi-hakka vasıl edilmektedir. Nefsin terbiyesi hakikatların sırrına vâ-: olmak mücahede ve riyazet ile kabil olmaktadır. işte şeyh bunları öğ¬ür. Aynı zamanda tarikat mensupları birbirlerine sevgi ve tesanüt ile bağlanmaktadır. Eski tarikatlar tembelhane değildi; nefsin ve ru-terbiyesine yarayan terbiye ocakları idi  Kötü ruhlu insanlar veya adamlar, tarikat terbiyesile kâmil insan olmakta idiler.